Μαρία Καποδίστρια-Δεσύλλα: Η πρώτη εκλεγμένη Ελληνίδα δήμαρχος

Ορκωμοσία του Δημοτικού Συμβουλίου Κερκυραίων, το οποίο προέκυψε από τις δημοτικές εκλογές του 1959. Τρίτη από αριστερά η Μαρία Καποδίστρια-Δεσύλλα.         

Η Μαρία Καποδίστρια-Δεσύλλα υπήρξε μια προσωπικότητα που έζησε στο μεταίχμιο δύο κόσμων. Μια γυναίκα χειραφετημένη, δραστήρια, με πλατιά κουλτούρα και αυστηρή προσήλωση στην ιδέα του καθήκοντος.

Γεννήθηκε στην Αθήνα, την 25η Μαρτίου 1898 και απεβίωσε στην Κέρκυρα, στις 15 Αυγούστου του 1980. Πατέρας της ήταν ο νομικός Γεώργιος Καποδίστριας, εγγονός του μικρότερου αδελφού του Κυβερνήτη, Γεωργίου, και μητέρα της η Ελένη Καραπάνου, κόρη του γνωστού αρχαιολόγου και πολιτικού Κωνσταντίνου Καραπάνου. Στην Αθήνα μεγάλωσε σ’ ένα καλλιεργημένο μεγαλοαστικό περιβάλλον και από πολύ νέα ανέπτυξε τη διάθεση για κοινωνική προσφορά, συμμετέχοντας στον Ερυθρό Σταυρό, ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παντρεύτηκε τον Κερκυραίο διπλωμάτη Λουδοβίκο Σκάρπα, με τον οποίο απέκτησε δύο κόρες, την Ελένη (Νένα) Μπουφίδη και τη Δαρεία - Ερρικέτη (Ντάρια) Σκάρπα. Ο γάμος τους όμως κράτησε πολύ λίγο.

Μετά το διαζύγιό της, το 1928, η Μαρία Καποδίστρια με τις κόρες της, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κέρκυρα, όπου ανέλαβε τη συντήρηση της αγαπημένης της Κουκουρίτσας, μιας από τις εξοχικές κατοικίες της οικογένειας Καποδίστρια με ιδιαίτερη ιστορική σημασία, καθώς έζησε εκεί για ένα διάστημα στα νεανικά του χρόνια ο Κυβερνήτης. Το 1935, παντρεύτηκε τον επιφανή Κερκυραίο βιομήχανο Σταμάτη (Τάκη) Δεσύλλα, με τον οποίο ανέπτυξαν αξιόλογη και πολυσχιδή κοινωνική δράση, στο ΠΙΚΠΑ, στη ΧΕΝ, στις Παιδικές Εξοχές, στο Πρεβεντόριο, στο Νοσοκομείο, στο Ορφανοτροφείο και στον Ερυθρό Σταυρό. Την περίοδο του πολέμου, το ζεύγος Δεσύλλα προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες. Η Μαρία Δεσύλλα, από τον Νοέμβριο του 1940, υπήρξε εθελόντρια προϊσταμένη του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στο Αστικό Νοσοκομείο της Κέρκυρας, το οποίο συντηρούνταν τότε χάρη στη γενναία χορηγία του Τάκη Δεσύλλα, ενώ από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 1941, ανέλαβε τη διεύθυνση του 18ου Στρατιωτικού Νοσοκομείου στην Αθήνα. Στα χρόνια της Κατοχής, διοργάνωναν τακτικά συσσίτια και στήριζαν τους αναξιοπαθούντες στην Κέρκυρα.

Μετά την απελευθέρωση, στην πολιτική σκηνή του νησιού, το οποίο βγήκε από τον πόλεμο βαθιά πληγωμένο και με χειμαζόμενη οικονομία, κυριαρχούν δύο προσωπικότητες του αστικού χώρου, αλλά σε αντίπαλα στρατόπεδα: στη δεξιά παράταξη ο γνωστός πολιτικός και υπουργός Σπυρίδων Ι. Θεοτόκης, ενώ στην κεντρώα παράταξη, ο Θεόδωρος Δεσύλλας, αδελφός του Σταμάτη, επίσης υπουργός. Στις πρώτες μεταπολεμικές δημοτικές εκλογές το 1951, ο Στ. Δεσύλλας εκλέγεται δήμαρχος και παρότι για ορισμένες αποφάσεις επί δημαρχίας του ασκήθηκε έντονη κριτική (κυρίως για την κατεδάφιση του βομβαρδισμένου Δημοτικού Θεάτρου), επανεκλέγεται για δεύτερη συνεχή θητεία δήμαρχος Κερκυραίων, χωρίς καν να υπάρχει αντίπαλος. Ο Τάκης Δεσύλλας, ο οποίος, σύμφωνα με τον έγκριτο δημοσιογράφο Κώστα Δαφνή «...έδωσε ολόκληρον τον εαυτόν του εις την προσπάθειαν της κερκυραϊκής ανασυγκροτήσεως...», έναν μόλις χρόνο αργότερα, στις 25 Δεκεμβρίου 1955, πεθαίνει αιφνίδια από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία μόλις 61 ετών.

Μετριοπαθής στάση και σαρωτική νίκη

Στην πόλη κηρύχθηκε πένθος ενός μηνός, ενώ, σχεδόν αμέσως, ξεκίνησε η συζήτηση για τη διάδοχη κατάσταση. Η αρχική πρόταση των «δεσυλλικών» ήταν να βρεθεί υπερκομματικός δήμαρχος κοινής αποδοχής, διασφαλίζοντας αρμονική συνεργασία με το υπάρχον Δημοτικό Συμβούλιο, ώστε να συνεχίσει το έργο του εκλιπόντος. Αντίθετα, «θεοτοκικοί» παράγοντες ζητούσαν την παραίτηση ολόκληρου του Δημοτικού Συμβουλίου, τονίζοντας ότι ο νέος δήμαρχος θα έπρεπε να επιλέξει ελεύθερα τους συνεργάτες του. Παράλληλα, επισημαίνεται από «δεσυλλικούς» εθνικόφρονες ότι τυχόν παραίτηση όλων των Δημοτικών Συμβούλων και νέες εκλογές, θα οδηγούσαν «...στην είσοδο των εκπροσωπούντων την αριστεράν, ικανή να παρεμβάλει προσκόμματα εις βάρος της ομαλής λειτουργίας του Δήμου». Τα πρώτα ονόματα που αναφέρονται, είναι του βιομήχανου Πάνου Ζαφειρόπουλου, μιας αξιόλογης προσωπικότητας, Δημοτικού Συμβούλου και στενού συνεργάτη του Τάκη Δεσύλλα, ο οποίος, όμως, δεν ανήκει στο «δεσυλλικό» περιβάλλον, και της Μαρίας Δεσύλλα, που έχει την ικανότητα και τις διασυνδέσεις να συνεχίσει το έργο του συζύγου της, αλλά για την οποία εκφράζονται επιφυλάξεις από τους «θεοτοκικούς». Οι ζυμώσεις συνεχίζονται κατά το επόμενο δίμηνο. Μεσολαβούν οι βουλευτικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου, ενώ ο νέος υπουργός Εξωτερικών Σπύρος Θεοτόκης χειρίζεται την κρίση στο Κυπριακό.

Στις 12 Μαρτίου του 1956, προκηρύσσονται αναπληρωματικές εκλογές για τις 15 Απριλίου. Εχει ήδη, από τις 9 Μαρτίου, παραιτηθεί από Δημοτικός Σύμβουλος ο Π. Ζαφειρόπουλος διότι, καθώς σημειώνει, «...το συμφέρον της πόλεως επιβάλλει όπως ο εκλεγησόμενος Δήμαρχος έχει την δυνατότητα της ελευθέρας εκλογής των συνεργατών του». Στις 14 Μαρτίου δημοσιεύεται τηλεγράφημα του υπουργού Σπ. Θεοτόκη, που αποστασιοποιείται από την υποψηφιότητα Μ. Δεσύλλα, αφού μεταξύ άλλων, αναφέρει: «... Δήμαρχος Κερκυραίων δέον εκπροσωπή σύνολον Εθνικόφρονος κόσμου, χωρίς να ανήκη ούτε στενώς να συνδέεται προς ωρισμένην κομματικήν απόχρωσιν [...] Πολιτικόν ζήτημα [...] αφ’ εαυτού δεν υφίσταται, κατόπιν αποτελέσματος προσφάτων εκλογών...». Τελικά, οι Δημοτικοί Σύμβουλοι ζητούν από τη Μαρία Δεσύλλα, «χάριν της πόλεως», να είναι υποψήφια.

Τέσσερις υποψηφιότητες

Στις 23 Μαρτίου μεταβαίνει η ίδια στην Αθήνα, όπου κάνει διάφορες επαφές. Συναντάει τη στενή φίλη της Λίνα Τσαλδάρη, υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας και τον υπουργό Σπ. Θεοτόκη, με τον οποίο τελικά «...δεν επετεύχθη συμφωνία, των δεσυλλικών αξιωσάντων να έχωσιν και τον Δήμαρχον και το σύνολον του Δημοτικού Συμβουλίου...», όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του πολιτικού του γραφείου.

Εν τέλει, στις 30 Μαρτίου υποβάλλονται τέσσερις υποψηφιότητες: της Μαρίας Δεσύλλα, του δικηγόρου Μιχαήλ Αγιοβλασίτη, υποστηριζόμενου από την παράταξη Θεοτόκη, του δημοσιογράφου και συγγραφέα Κώστα Δαφνή, υποστηριζόμενου από την ΕΔΑ και από μερίδα του Κέντρου, και τέλος του ανεξάρτητου Αλεξάνδρου Γεροντικού.

Η κάθοδος του Κ. Δαφνή δίχασε το κόμμα της Φιλελεύθερης Δημοκρατικής Ενωσης (ΦΔΕ), καθώς τα στελέχη της μοιράζονται μεταξύ Δεσύλλα και Δαφνή. Η διαμάχη οξύνθηκε με ανταλλαγές ανακοινώσεων, που δεν μπόρεσε να αναστείλει ούτε η παρέμβαση του Σοφοκλή Βενιζέλου, ο οποίος αρχικά υποστήριξε τη Μ. Δεσύλλα, αλλά, μετά την υποψηφιότητα Δαφνή, με τηλεγράφημά του δημοσιευμένο στις 4 Απριλίου, δήλωνε: «Παρακαλώ φίλους μου χάριν γενικωτέρου συμφέροντος Φιλελευθέρας Δημοκρατικής Ενώσεως αποφεύγουσι διενέξεις. Εφ’ όσον κόμμα ΦΔΕ δεν λαμβάνει θέσιν εις δημοτικάς εκλογάς, δεν βλέπω λόγον διαμάχης. Εκαστος είναι ελεύθερος κανονίση στάσιν του».

Σε αυτό το πλαίσιο, η Μαρία Δεσύλλα στην κεντρική προεκλογική της ομιλία τονίζει: «...Δεν έχω καμίαν απολύτως πολιτικήν δέσμευσιν και έμεινα μακριά των κομμάτων [...] Εχω εξασφαλίσει την αμέριστον και ανεπιφύλακτον συμπαράστασιν τόσον του πρωθυπουργού, όσον και των ηγετών των κομμάτων της Αντιπολιτεύσεως [...] ο κ. Καραμανλής με παρώτρυνε και με διαβεβαίωσε ότι μπορώ να απευθύνομαι προς αυτόν προσωπικώς διά κάθε ζήτημα της Κέρκυρας». Σε κλίμα όξυνσης, με νέα ανακοίνωση του πολιτικού γραφείου Θεοτόκη, η Μ. Δεσύλλα χαρακτηρίζεται «αντικυβερνητικός υποψήφιος», με αναφορές περί «...πλήρους εγκαταλείψεως της πόλεως» (επί δημαρχίας Τάκη Δεσύλλα) και περί «απειλής πλήρους ερημώσεως...», ενώ τονίζεται ότι «...διάχυτος είναι η είδησις της υπερψηφίσεως της κ. Μ. Δεσύλλα και υπό των κομμουνιστών, προς εκδήλωσιν ενιαίας αντικυβερνητικής παρατάξεως...». Το μοναδικό υπονοούμενο, απ’ όσα εντοπίζονται στον τοπικό Τύπο για το φύλο της, εκφράζει στην επίσημη ανακοίνωσή του ο υποψήφιος Μ. Αγιοβλασίτης: «...Τα δημοτικά σήμερον προβλήματα είναι κατά πάντα δύσκολα και εκτός της γυναικείας οικοκυρωσύνης...». Ο Τύπος της Αριστεράς καταγγέλλει ότι και οι δύο υποψήφιοι «...εξυπηρετούν τα συμφέροντα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας...».

Η μεγάλη νίκη της Μαρίας Δεσύλλα «...υπερέβη και τας πλέον αισιόδοξες προβλέψεις του αμέσου περιβάλλοντός της...». Ελαβε το 52,11% των ψήφων, έναντι 25,92% του Κ. Δαφνή, ενώ ακολούθησε ο Μ. Αγιοβλασίτης με 19,10% και ο Α. Γεροντικός με 2,32%. Μάλιστα, ψηφίστηκε σχεδόν από το 60% των γυναικών, ενώ παρατηρήθηκαν σοβαρές διαφοροποιήσεις και από τις προ διμήνου βουλευτικές εκλογές.

Φαίνεται ότι η Μαρία Δεσύλλα, στην προεκλογική περίοδο, επέδειξε μετριοπάθεια και δεν ανταπέδωσε τα πυρά. Μάλιστα, η οξύτητα των επιθέσεων από τους «θεοτοκικούς», μάλλον την ωφέλησε, καθώς, σύμφωνα με άρθρο της εποχής, «...έδωσε την εντύπωσιν ότι ηδικείτο μια γυναίκα, η οποία ακριβώς διότι ήτο γυναίκα θα έπρεπε να τύχει λεπτοτέρας μεταχειρήσεως». Ταυτόχρονα, «...η υποψηφιότης της αποτέλει κατά κάποιον τρόπον “νεοτερισμόν", [...] συγκεντρώσασα ψήφους των ομοφύλων της αλλά και των ανδρών». Στη διαμόρφωση αυτού του αποτελέσματος συνέβαλε αναμφισβήτητα η προσωπικότητά της, όπως και η προοδευτική αντίληψη της αστικής κερκυραϊκής κοινωνίας της εποχής. Πιθανόν, βέβαια, να επέδρασαν και οι επικρίσεις για τους χειρισμούς κυβέρνησης και Θεοτόκη στο Κυπριακό, καθώς, και στους οκτώ δήμους όπου διενεργήθηκαν τότε αναπληρωματικές εκλογές, εξελέγησαν αντικυβερνητικοί υποψήφιοι.

Στους απόρους η αποζημίωση

Ως δήμαρχος, η Μαρία Δεσύλλα δεν εισέπραξε ποτέ τη δημαρχιακή αποζημίωση, η οποία μοιραζόταν σε απόρους πολίτες της Κέρκυρας, ενώ συνέχισε το έργο του Τάκη Δεσύλλα. Ομως, το 1959 δεν επανεξελέγη. Η φθορά του Δημοτικού Συμβουλίου, που ήδη είχε συμπληρώσει οκτώ χρόνια θητείας, η αντικειμενική δυσκολία της να υλοποιήσει όλα όσα επιθυμούσε, αλλά και η γενικότερη πολιτική κατάσταση, συνέβαλαν στη νίκη του Πάνου Ζαφειρόπουλου, ο οποίος υποστηρίχθηκε από την κυβέρνηση της ΕΡΕ.

Η Μαρία Δεσύλλα ασχολήθηκε συστηματικά με τη διαχείριση της Κουκουρίτσας, όπου χαιρόταν πάντα να υποδέχεται τους καλεσμένους της και άλλους επίσημους επισκέπτες της Κέρκυρας, ενώ συνέχισε τις αγαθοεργίες, για τις οποίες, μάλιστα, παρασημοφορήθηκε. Στις σημαντικές δωρεές της συγκαταλέγονται εκτάσεις για τις εγκαταστάσεις του Πρεβεντορίου και των παιδικών κατασκηνώσεων.

Η μεγαλύτερη, όμως, προσφορά της είναι η δωρεά της Κουκουρίτσας. Εμφορούμενη, η ίδια, από αίσθημα ευθύνης για τη διαφύλαξη της μνήμης του προγόνου της, αποφάσισε να μετατραπεί, μετά θάνατον, η θερινή κατοικία της οικογένειάς της σε κοινό αγαθό. Μαζί με προσωπικά αντικείμενα του Ιωάννη Καποδίστρια, έργα τέχνης και κειμήλια της οικογένειας, προσέφερε την Κουκουρίτσα σε τρία πνευματικά ιδρύματα της Κέρκυρας (Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας, Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας και Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών), προκειμένου να δημιουργηθεί εκεί ένα μουσείο αφιερωμένο στον Κυβερνήτη.

Το Μουσείο Καποδίστρια-Κέντρο Καποδιστριακών Μελετών ιδρύθηκε το 1981 και είναι το μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα που αφορά αποκλειστικά την προσωπικότητα και το έργο του μεγάλου Ευρωπαίου διπλωμάτη και πολιτικού, του θεμελιωτή του ελληνικού κράτους. Ετσι, η Μαρία Καποδίστρια-Δεσύλλα άφησε την ιδιαίτερη σφραγίδα της στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, όχι μόνο ως η πρώτη εκλεγμένη Ελληνίδα δήμαρχος αλλά και ως μια μεγάλη ευεργέτις.
* Ο κ. Δημήτρης Κ. Ζυμάρης είναι ιστορικός. Η κ. Ντάρια Α. Κοσκόρου είναι ιστορικός τέχνης.

via