 |
| Πορτραίτο του Stamati Bulgari, καθισμένου μπροστά στο καβαλέτο του (από τον Καμίλ Κορόπου γράφει κάτω: «Ο Stamati Bulgari οργισμένος με λόγο») |
Πολεοδόμος, αρχιτέκτονας και ζωγράφος, o Σταμάτης Βούλγαρης ήταν ο πρώτος πολεοδόμος της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Γεννήθηκε στο Ποτάμι Λευκίμμης της Κέρκυρας, το 1774. Οι γονείς του ήταν ο Αλέξανδρος Βούλγαρης του Αλοϊζίου και η Λουκία Πανδή. Σε ηλικία επτά ετών και μετά, εικάζεται ότι φοίτησε στο μοναστήρι της Αγίας Ιουστίνης στην Γαρίτσα, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα.
Παλαιότεροι βιογράφοι του Βούλγαρη υποστήριζαν ότι υπήρξε συμμαθητής του Ιωάννη Καποδίστρια, μελλοντικού κυβερνήτη της Ελλάδας, αλλά αυτό δεν επιβεβαιώνεται από πρωτογενείς και αξιόπιστες δευτερογενείς πηγές.
Από μικρός λάτρευε τα ταξίδια:
«Γεννήθηκα με την αγάπη των ταξιδιών: όταν ήμουν παιδί, τα λίγα χρήματα που μου έδιναν οι γονείς μου τα ξόδευα για να βλέπω μέσα στο μαγικό εικονοσκόπιο πόλεις άλλων χωρών […] Αργότερα, η μεγάλη γαλλική επανάσταση με μετέφερε πιο μακριά και η γνωριμία νέων χωρών δυνάμωσε ακόμα πιο πολύ την έντονη αυτή επιθυμία μου.»
Κατά την σύντομη πολιορκία της Κέρκυρας από τους Ρωσικούς και Τουρκικούς στόλους (1799), ένα βλήμα κανονιού από ρωσικό πλοίο, που δεν είχε εκραγεί, έπεσε κοντά στο θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας. Ο Σταμάτης Βούλγαρης κατάφερε να εξουδετερώσει το βλήμα αρπάζοντας το φιτίλι του και τραβώντας του προς τα έξω.
Ο νεαρός Κερκυραίος έσωσε έτσι το θέατρο, αλλά και ένα Γαλλικό στρατιωτικό απόσπασμα, που εκείνη τη στιγμή περνούσε παραδίπλα μεταφέροντας βαρύ οπλισμό και πυρομαχικά. Ο Γάλλος Στρατηγός Σαμπώ (général Louis François Jean Chabot) εκτίμησε ιδιαίτερα αυτή τη πράξη και κατέταξε τον Βούλγαρη στον γαλλικό στρατόστην Κέρκυρα.
Το καλοκαίρι του 1800, μετά τον τραυματισμό του κατά τον βομβαρδισμό του Μπρίντιζι, αποστρατεύεται για ένα διάστημα και εγκαθίσταται στο Παρίσι. Ο προσωπικός φίλος του Ναπολέοντα θα τον έχει πλέον υπό την προστασία του και θα τον βοηθήσει να σπουδάσει μηχανικός σε στρατιωτική σχολή στο Παρίσι.
Το 1808 ο Βούλγαρης διορίστηκε Υπολοχαγός του μηχανικού (Lieutenant ingénieur).Ταυτόχρονα σπούδασε στο Κολλέγιο των Τεσσάρων Εθνών (το οποίο στεγάζει σήμερα την έδρα της Γαλλικής Ακαδημίας). Έγινε γεωγράφος και εξαιρετικός σχεδιαστής στην υπηρεσία αρχειοθέτησης και χαρτογράφησης του Υπουργείου Πολέμου (Dépôt de la Guerre).
Μια από τις πρώτες του αποστολές ήταν η χαρτογράφηση της γαλλικής πόλης Fontainebleau και του πανέμορφου δάσους της.
Στη Γαλλία, που έμελλε να γίνει η δεύτερη πατρίδα του, ήρθε σε επαφή με τη ζωγραφική, μελετώντας δίπλα στον χαρισματικό νεοκλασικιστή καλλιτέχνη, φιλέλληνα, Ιακωβίνο και επίσημο ζωγράφο του Ναπολέοντα, Jacque-Louis David (1748-1825).
Με την στήριξη του Γάλλου στρατηγού Joseph Sécret Pascal-Vallongue -τον οποίο είχε γνωρίσει κατά την υπεράσπιση της Λευκάδας από τους Ρωσοθωμανούς το 1798- κατάφερε να εισαχθεί στην Ιστορική και Γεωγραφική Υπηρεσία του Στρατού απ’ όπου αποφοίτησε το 1808 ως Δόκιμος Μηχανικός-Γεωγράφος.
Το 1809 αποσπάται στο Επιτελείο του Γάλλου Στρατηγού Fr. Donzelot, Διοικητή της Κέρκυρας, η οποία, όπως και τα άλλα νησιά του Ιονίου, είχε περιέλθει και πάλι στα χέρια των Γάλλων ύστερα από τη συνθήκη του Τιλσίτ, το 1807.
Κατά την μετάβασή του από την Ιταλία στην Κέρκυρα αιχμαλωτίστηκε από τους Βρετανούς και κατέληξε φυλακισμένος στη Μάλτα ως τον Φεβρουάριο του 1810, οπότε, χάρη σε μια αμοιβαία ανταλλαγή αιχμαλώτων, μπόρεσε να φτάσει σώος στον προορισμό του.
Θα παραμείνει στα Ιόνια νησιά, ως υπασπιστής του Φρανσουά-Ξαβιέ Ντονζελό (François-Xavier Donzelot), εκτελώντας χρέη Γεωμέτρη και Διερμηνέα, έως το 1814 οπότε τα Επτάνησα περνούν στην δικαιοδοσία του βρετανικού θρόνου.
Όταν αποφυλακίσθηκε ανέλαβε νέα ειδική αποστολή για την Ήπειρο και την Αλβανία, και μετά ανακλήθηκε στη Γαλλία για να πολεμήσει στη μάχη του Βατερλώ στις 18 Ιουνίου 1815.
 |
| Το πρώτο (αρχικό) πολεοδομικό σχέδιο της Πάτρας, που καταρτίστηκε το 1829 από τους Σταμάτη Βουγλάρη και Ωγκύστ-Τεοντόρ Γκαρνό, Λοχαγούς της εκστρατείας του Μοριά. |
Επέστρεψε στο Παρίσι όπου η παλινόρθωση των Βουρβόνων (1815) είχε ως αποτέλεσμα την απόταξή του από το στρατό, όπως όλων των αξιωματικών του Ναπολέοντα, με την κατηγορία της προδοσίας.
Παρόλα αυτά, ο Βούλγαρης παραμένει στη γαλλική πρωτεύουσα, παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής από τον Antoine-Jean Gros και τις 30 Ιανουαρίου 1817, πολιτογράφτηκε επίσημα Γάλλος πολίτης, με εντολή του βασιλιά Λουδοβίκος ΙΗ΄ της Γαλλίας.
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα αποσύρθηκε από το στράτευμα και επανήρθε με το βαθμό του Λοχαγού (Capitaine).
Η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης βρίσκει τον Βούλγαρη στην Γαλλία, να αναπολεί την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κέρκυρα. Το 1823 λαμβάνει μέρος στην Εκστρατεία της Ισπανίας και το 1825 αναχωρεί για τις Αντίλλες σε μια αποστολή επιθεωρήσεως των νησιών.
Κατά την παραμονή του στην Καραϊβική ενημερώνεται για τις εξελίξεις στη Μεσόγειο και ανησυχεί για την κατάληξη του Αγώνα των Ελλήνων. Σε ένδειξη της ένθερμης υποστήριξής του στην υπόθεση της απελευθέρωσης των συμπατριωτών του συνθέτει το δοκίμιο «Ευγνώμων Έλληνας προς το πνεύμα του Λόρδου Βύρωνος».
Θα υπηρετήσει τον σκοπό της ελληνικής ανεξαρτησίας λίγα χρόνια αργότερα, όταν θα συνοδεύσει τον Ιωάννη Καποδίστρια στο σημαντικότερο ταξίδι του, με προορισμό την απελευθερωμένη Ελλάδα. Μαζί με άλλους τρεις αξιωματικούς του γαλλικού στρατού αναλαμβάνουν να εργαστούν ως πολεοδόμοι, αντιμετωπίζοντας πολλές επείγουσες ανάγκες στο τομέα της στέγασης και των υποδομών που χρειάζονταν οι περισσότερες πόλεις του νέου κράτους.
Καποδίστριας εκτιμώντας την τεχνογνωσία του Βούλγαρη, οι δύο άνδρες συναντήθηκαν πρώτα στην Ιταλία στην Ανκόνα και στη συνέχεια επιβιβάστηκαν μαζί στην αγγλική φρεγάτα Warspite για το Ναύπλιο, όπου έφθασαν στις 7 Ιανουαρίου 1828 (ο Καποδίστριας ήρθε για να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας).
Ο Κυβερνήτης ανέθεσε τον Βούλγαρη να πραγματοποιήσει μια μελέτη σχετικά με την εύρεση της κατάλληλης τοποθεσίας της πόλεως για την οικοδόμηση ενός οικισμού για τους πρόσφυγες του πολέμου. Ακολούθησε η ανάθεση και άλλων πολεοδομικών σχεδίων: η διαρρύθμιση των πόλεων του Ναυπλίου (ιστορικό κέντρο και προάστιο Πρόνοια), της Τριπόλεως, και του Άργους, σε συνεργασία με τον Γάλλο Λοχαγό Γκαρνό.
Όμως, η κορυφαία πολεοδομική δουλειά του Βούλγαρη ήταν ο σχεδιασμός της πόλεως των Πατρέων το 1829. Έφτασε εκεί στις 5 Δεκεμβρίου 1828 συνοδευόμενος από τον Λοχαγό Ωγκύστ-Τεοντόρ Γκαρνό. Τα τουρκικά-αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ Πασά είχαν αφήσει στην Πάτρα μόνο ερείπια. Είχαν γκρεμίσει τα σπίτια, κάψει τους κήπους, ξεριζώσει όλα τα δέντρα και κατεδαφίσει τις προκυμαίες του φρουρίου της πόλης.
Ο Βούλγαρης τότε πρότεινε συγκεκριμένα να ανεγείρει τη σύγχρονη πόλη στην παραλία, η οποία ήταν τότε μια πιό ελεύθερη και εκτενέστερη περιοχή. Η πόλη, με γεωμετρική σύνθεση, πήρε τη μορφή ενός μεγάλου παραλληλόγραμμου που συνόρευε με την παραλιακή ζώνη και ενός δευτέρου που κατέληγε στις παρυφές της παλιάς πόλης. Δεκαεπτά κάθετοι ευρύτατοι ανηφορικοί δρόμοι διασταυρώνονταν, σε ορθές γωνίες, με οκτώ οριζόντιους, διαιρώντας την πόλη σε εκατό μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα.
Σχεδίασε επίσης να κατασκευάσει εννέα συμμετρικές πλατείες, αποβάθρες, ευρύχωρους και μακρινές λεωφόρους επενδεδυμένες με δέντρα και τέλεια αεριζόμενες , σιντριβάνια, στοές, πράσινες περιοχές γύρω από το κάστρο, και τρεις κύριες πόρτες που θα ανοίγουν στους δρόμους για Γαστούνη, Καλάβρυτα και Κόρινθο.Την κάλυψη της οικονομικής δαπάνης για την δενδροφύτευση της Πάτρας θέλησε να την καλύψει οικονομικά ο ίδιος ο Βούλγαρης με τις δίκες του αμοιβές για το σχέδιο.
Ωστόσο, το αρχικό σχέδιο δεν εφαρμόστηκε πλήρως, καθώς ο κυβερνήτης Καποδίστριας πιέστηκε από τους ντόπιους κοτζαμπάσηδες, οι οποίοι πήραν με το μέρος τους αρκετούς ιδιοκτήτες. Εξάλλου αντιμετώπιζε εξαρχής πρόβλημα αφού τα πενιχρά οικονομικά του κράτους δεν επαρκούσαν για να πραγματοποιήσουν το οραματικό σχέδιο του Βούλγαρη: το 1830, οι 5 συμμετρικές πλατείες που είχε σχεδιάσει μέσα στο παραλληλόγραμμο που συνόρευε με την παραλιακή ζώνη, έγιναν τελικά 2 μόνο, η κεντρική πλατεία της Δημοκρατίας (επί του παρόντος Πλατεία Γεωργίου Α΄) και η πλατεία Ομονοίας (επί του παρόντος Πλατεία Όλγας).
Μετά την υποβολή των σχεδίων της πόλης στον Κυβερνήτη Καποδίστρια, ο Βούλγαρης εντάχθηκε στα στρατεύματα του τακτικού Ελληνικού στρατού, κατόπιν διοικούμενος από τον αδελφό του κυβερνήτη, τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, επικεφαλής της εκστρατείας της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο Λοχαγός Βούλγαρης έλαβε την εντολή να ανιχνεύσει τον χάρτη της πολιορκίας του Λεπάντο (Ναύπακτο) και να διοικήσει τα έργα του.
Τον Απρίλιο του 1829, ο Καποδίστριας πολιόρκησε και κατέλαβε τη Ναύπακτο. Απελευθέρωσε αργότερα το Αντίρριο, ενώ στη συνέχεια παραδόθηκαν αμαχητί οι φρουρές του Μεσολογγίου τον Μάιο και του Αιτωλικού. Ο Βούλγαρης δήλωσε στις Αναμνήσεις του Σταμάτη Βούλγαρη (Souvenirs de Stamati Bulgari) ότι: « αυτή η σημαντική κατάκτηση (της Ναυπάκτου) έφερε εκείνη του Μεσολογγίου, όπου τελείωσε, με αυτή την Ελληνική εκστρατεία, η στρατιωτική μου καριέρα
Τον Αύγουστο του 1830, καταβεβλημένος από πνευμονική λοίμωξη, θα επιστρέψει στη Γαλλία. Για τις στρατιωτικές του υπηρεσίες τιμήθηκε με τον Σταυρό του Τάγματος του Αγίου Λουδοβίκου και τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής, ενώ το 1831 προάχθηκε στον βαθμό του Αντισυνταγματάρχη (Chef de bataillon).
Το 1838, αποσύρθηκε στην ιδιαίτερη του πατρίδα της Κέρκυρας, στο χωριό Ποταμός κοντά στη Λευκίμμη, όπου πέθανε το 1842. Στην διαθήκη του, άφησε χρήματα σε διάφορους φίλους και συγγενείς, και εξάλλου, στο Γαλλικό Προξενείο για να μοιράζονται σε φτωχούς Γάλλους της Κέρκυρας
Post A Comment: