Χαράλαμπος Παχής

Γεννημένος το 1844 στο νησί των Φαιάκων ο Χαράλαμπος Παχής εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της Επτανησιακής ζωγραφικής Σχολής. Το ταλέντο του Κερκυραίου ζωγράφου διακρίθηκε σε νεαρή ηλικία όταν ήρθε σε επαφή με έναν εύπορο φιλότεχνο Άγγλο που του πρόσφερε την ευκαιρία με την υποτροφία που του παραχώρησε να σπουδάσει στην Ιταλία.

Έτσι τον βρίσκουμε να φοιτά στη Νεάπολη και την ακαδημία του Αγίου Λουκά της Ρώμης κατά τη περίοδο 1868-1869, με δασκάλους τον Ποντένι και τον Κονσόνι και αφού ταξίδεψε σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης επέστρεψε στην Κέρκυρα το 1870.

Η μία από τις δύο σχολές που κυριαρχούν στην ελληνική τέχνη του 18ου και 19ου αιώνα. Η άλλη είναι η Σχολή του Μονάχου, η οποία είναι επηρεασμένη από τη γερμανική παράδοση, σε αντίθεση με την Επτανησιακή Σχολή, που έχει επηρεαστεί από τα ιταλικά πρότυπα.

Χαράλαμπος Παχής - Κέρκυρα, 1873. Λάδι σε μουσαμά, 53 x 73 εκ. Εθνική Πινακοθήκη - Παράρτημα Κέρκυρας

Οι Επτανήσιοι καλλιτέχνες επιδίδονται στην τεχνική της ελαιογραφίας και στη θρησκευτική ζωγραφική, φτιάχνοντας προσωπογραφίες, τοπιογραφίες, νεκρή φύση, ηθογραφίες και αναπαριστώντας μυθολογικά θέματα.

Στην πατρίδα του δίδαξε αρχικά στο δημόσιο εκπαιδευτήριο, τη Σχολή του Καποδίστρια, ενώ αργότερα ίδρυσε ιδιωτική Καλλιτεχνική Σχολή, στην οποία φοίτησαν πολλοί αξιόλογοι Κερκυραίοι ζωγράφοι, όπως ο Άγγελος Γιαλλινάς, ο Γεώργιος Σαμαρτζής, ο Τσιριγώτης κ.α.

Μέσα από τα έργα του Παχή είναι φανερή η επίδραση της ιταλικής σχολής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα την οποία συνδυάζει με τα στοιχεία της Επτανησιακής Σχολής.

Όντας επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό φιλελληνισμό δημιούργησε έργα αναφερόμενα στην περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης αλλά και σε εθνικά γεγονότα των ετών που προηγήθηκαν ή την ακολούθησαν χρονικά ( «Ο χορός του Ζαλόγγου», «Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄», «Η δολοφονία του Καποδίστρια», κλπ ).

Ζωγράφισε επίσης προσωπογραφίες, ενώ είναι από τους πρώτους επτανήσιους ζωγράφους που απεικόνισαν ηθογραφικές σκηνές και τοπία, συνδυάζοντας στα έργα του τα διδάγματα της ιταλικής του μαθητείας με καθαρά λαϊκότροπα στοιχεία. Η καλλιτεχνική του δημιουργία περιλαμβάνει επίσης ορισμένα θρησκευτικά θέματα, καθώς και την αγιογράφηση της Ορθόδοξης Ελληνικής Εκκλησίας στο Δυρράχιο.

Η «Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα»

Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί χαρακτηριστικό έργο της Επτανησιακής Σχολής του 19ου αιώνα.

Χαράλαμπος Παχής - Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα, π. 1875-1880. Λάδι σε μουσαμά, 61 x 50 εκ. Εθνική Πινακοθήκη - Παράρτημα Κέρκυρας

Ο ζωγράφος απεικονίζει τα ήθη και τα έθιμα της Κέρκυρας, την εποχή μετά την ένωση (1864) της Επτανήσου πολιτείας με την Ελλάδα, με την εντυπωσιακή ζωντάνια και εύγλωττη παραστατικότητά της ελαιογραφία.

Σε πρώτο πλάνο παρουσιάζονται δύο ομάδες ανθρώπων. Οι μουσικοί, λουσμένοι στο φως, και οι κτηνοτρόφοι, στη σκιά, μπροστά στο «Ζυθοπνευματοπωλείον» του Μαγκιόλου.

Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα - Λεπτομέρεια

Η σκηνή διαδραματίζεται σε κεντρικό δρόμο της Κέρκυρας, όπου τα ψηλά κτίρια με τις καμάρες δημιουργούν έντονα σχεδιαστική προοπτική και βάθος στο έργο. Η ψευδαίσθηση του βάθους εντείνεται με τα αχνά χρωματισμένα τελευταία κτίρια.

Οι μουσικοί φορούν μαντίλια και ζωνάρια και ένας από αυτούς κρατά στα χέρια του ένα μικρό στολισμένο κυπαρίσσι σαν γαϊτανάκι. Οι κτηνοτρόφοι δίπλα τους φορούν κόκκινα φέσια και τσαρούχια, και ένας από αυτούς κουβαλά στον ώμο του ένα δοχείο για το γάλα, για να μη μείνει στον θεατή καμία αμφιβολία για το επάγγελμά τους.

Οι φιγούρες των παιδιών, που πλαισιώνουν τις παρέες και κοιτούν εκστατικά τους μουσικούς, είναι αινιγματικές, γιατί μοιάζουν μάλλον με νάνους. Ίσως περιγράφουν συγκεκριμένους, γνωστούς τύπους του νησιού. Ενδιαφέρον ακόμη έχει η φιγούρα στο βάθος, με το ημίψηλο καπέλο και το παρασόλι.

Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα - Λεπτομέρεια

Η τεχνική της ελαιογραφίας ,που χρησιμοποιούνταν πλέον αντί της καθιερωμένης παλαιότερα αυγοτέμπερας, δίνει ιδιαίτερες δυνατότητες λεπτότητας και ευαισθησίας. Το λαμπερό φως της άνοιξης ταιριάζει με την πανηγυρική και θεατρική ατμόσφαιρα του έργου.

Ο Παχής έχει επιμεληθεί ιδιαίτερα την πολυπρόσωπη αυτή σύνθεση, όσον αφορά τον πλούτο των λεπτομερειών, την καθαρότητα των μορφών και των χρωμάτων, την ακρίβεια του σχεδίου. Όσον αφορά τα επίπεδα των κτιρίων και τις πολυπρόσωπες ομάδες, έχουν δοθεί δεξιοτεχνικές λύσεις.

Οι πολλές λεπτομέρειες δίνουν τη θέση τους σε μεγάλες κενές επιφάνειες, με τις οποίες ανασαίνει το έργο (πρόσοψη κτιρίων, ουρανός, επιφάνεια δρόμου). Οι πολύχρωμες κορδέλες από το γαϊτανάκι «παίζουν» με την επιγραφή του χρωματοπωλείου, ο μουσικός με το τρίγωνο συνομιλεί με το σκιασμένο πρόσωπο στο άνοιγμα της πόρτας και υπάρχουν και άλλες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες.

Επιμέρους εικόνες και όμορφα στιγμιότυπα περιμένουν τον προσεκτικό θεατή να τα απολαύσει σε ένα τόσο πλούσιο φορητό έργο μικρών διαστάσεων. Παρά την έντονη ιταλική επίδραση, το έργο αποτυπώνει την παραδοσιακή κερκυραϊκή Πρωτομαγιά του 19ου αιώνα.

Το συγκεκριμένο έργο του Παχή είναι ένας πραγματικός θησαυρός ελληνικών λαογραφικών πληροφοριών για την αστικοποιημένη επτανησιακή κοινωνία. Εντυπωσίασε και στην εποχή του τους Ευρωπαίους, όταν ο Παχής συμμετείχε σε παγκόσμια έκθεση στο Παρίσι (1878).

Χαράλαμπος Παχής - Το Αρκάδι. Λάδι σε μουσαμά, 82 x 110 εκ. Κουμαντάρειος Πινακοθήκη, Σπάρτη

Συμμετέχοντας στην καλλιτεχνική κίνηση της πρωτεύουσας, παρουσίασε έργα του σε διάφορες εκθέσεις, όπως τα Ολύμπια του 1875, όπου τιμήθηκε με το "αργυρούν νομισματόσημον β΄τάξεως" για το έργο του "Αρκάδι".

Έλαβε επίσης μέρος στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1878 και στην Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση του Ζαππείου το 1888, ενώ η συμμετοχή του στην Α΄ Παγκόσμια Έκθεση στην Κρήτη το 1900 του χάρισε το χρυσό βραβείο.

Ο Χαράλαμπος Παχής τιμήθηκε με δύο βραβεία του Ιονίου Κράτους, δύο βραβεία του Βατικανού και με το χρυσό βραβείο της πρώτης έκθεσης στην Κρήτη το 1900. Ο πίνακάς του «Το Αρκάδι» παρουσιάστηκε στην Πανελλήνια Έκθεση του Ζαππείου το 1875 κερδίζοντας το "αργυρούν νομισματόσημον β΄τάξεως" . Το 1878 συμμετείχε στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με μια τοπιογραφία.

Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια

Είναι ενδιαφέρον ότι η δολοφονία του Κυβερνήτη παριστάνεται μέσα στο ναό, ενώ αντιθέτως εκτελέστηκε έξω από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνος, μπροστά στην είσοδο.

Πρόκειται για την πρώτη «οπτικοποίηση» όχι απλά του γεγονότος, αλλά της σημασίας του: το αποτρόπαιο της πράξης («η σκοτεινή ατμόσφαιρα», γράφτηκε, «προμηνύει τον ίσκιο του θανάτου»), ο σπαραγμός του λαού (και της Ελλάδας), η (υποτιμητική, στις συνειδήσεις) δειλία των φονιάδων: σε κίνηση φυγής, υπό την απειλητική κίνηση του Φρουρού του Καποδίστρια, Κοζώνη. Extra εργαλείο για όλο αυτό, η στιγμή που επιλέγει να αποτυπώσει ο Παχής: όχι το momentum της δολοφονίας. Αλλά δύο «κλικ» αργότερα (ο Καποδίστριας είναι ήδη χτυπημένος).

Χαράλαμπος Παχής - Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια εντός του ναού του Αγ. Σπυρίδωνος

Επίσης, είναι αξιοσημείωτο οτι υπάρχει αντίστοιχος πίνακας του ίδιου ζωγράφου, πιθανότατα μεταγενέστερος, που αναπαριστά τη δολοφονία στον πραγματικό της χώρο.(Ο πίνακας αυτός βρίσκεται στη Δημοτική Πινακοθήκη του Δήμου Κέρκυρας).

Είναι, μάλιστα, αξιοπρόσεκτο οτι ο Κερκυραίος ζωγράφος Χ. Παχής τοποθετεί και στα δύο έργα του, ακριβώς πλάϊ στον Κυβερνήτη μια φυσιογνωμία που, σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, θυμίζει τον στενό του συνεργάτη, Κερκυραίο Ανδρέα Μουστοξύδη, σε μεγαλύτερη ηλικία όμως, από εκείνην που είχε κατά την εποχή της δολοφονίας.

«Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια» αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της εργασίας του διασώζοντας παρά τα αρκετά στοιχεία υπερβολής, μία ιδιαίτερα ρεαλιστική περιγραφή του τραγικού συμβάντος.

Ο καλλιτέχνης αποδίδει με επιτυχία το δραματικό ύφος της σύνθεσης που αποτελείται από πλήθος προσώπων σε κίνηση εντός ενός αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος με ενδιαφέροντα στοιχεία, κυρίως μη υπαρκτά.

Χαράλαμπος Παχής - Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. 0,67 Χ 0,77. Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας

Η σκηνή του θανάτου, όπου αιμόφυρτος ο κυβερνήτης παραδίδει το πνεύμα εμπρός από τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο (Κυριακή, 27 Σεπτεμβρίου 1831), συνοδεύεται από την φυγή των δολοφόνων, Κωνσταντίνου και Γεωργίου Μαυρομιχάλη και την καταδίωξή τους καθώς και από τον αιφνιδιασμό, την οδύνη όσων παρακολουθούν παραπλεύρως ή στο βάθος το συμβάν.

Αποδίδεται η έκπληξη, η αγωνία, η θλίψη, ο θυμός των προσώπων, επιφανών και μη. Η σχεδόν σκηνογραφική, συνοπτική απόδοση των στοιχείων στο βάθος αλλά και του ουρανού που προμηνύει καταιγίδα, επάνω από την απεχθή δολοφονία, ενισχύουν την δραματική φόρτιση και μας μεταφέρουν νοητά σε μια φανταστική σκηνή θεατρικού έργου.

Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια - Λεπτομέρεια

Λόγια και μη στοιχεία συναντώνται στην τέχνη του Κερκυραίου δημιουργού, οι τρόποι διαμορφώνονται από τις επιδράσεις της παιδείας του στην Ιταλία αλλά και την σχέση του με την τοπική λαϊκή ζωγραφική.

Σύμφωνα με την Κατερίνα Σπετσιέρη – Βeschi, δεν αποκλείεται οι δύο αυτοί πίνακες (έστω, ο ένας) να δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο των επίσημων εορτασμών «για τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του Καποδίστρια στὴν πλατεία της Κέρκυρας» (1887). Δεδομένου πως, επ’ αφορμή, έλαβαν χώρα πλήθος δράσεων και καλλιτεχνικών δημιουργιών.

Ο Χαράλαμπος Παχής απεβίωσε στην ιδιαιτέρα πατρίδα του, την Κέρκυρα, το 1891.

Ακολουθούν μερικά ακόμη απο τα έργα του μεγάλου αυτού ζωγράφου: