«Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα» - Το έθιμο που απαθανάτισε ο ζωγράφος Χαράλαμπος Παχής

 

Ο Χαράλαμπος Παχής (1844-1891) ήταν Κερκυραίος Ζωγράφος, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της  Επτανησιακής Ζωγραφικής Σχολής. Ένα από τα λαογραφικά έργα του είναι και η «Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα».

 Από τα κυριότερα έργα του είναι ο «Απαγχονισμός του Πατριάρχου», το «Αρκάδι», η «Παναγία των ξένων», η «Προσωπογραφία του Καποδίστρια» και σε σχέδιο η «Κρίση του Σολομώντα». 

Στα έργα του είναι εμφανής η επίδραση της ιταλικής τέχνης, σε συνδυασμό με τη χρησιμοποίηση λαϊκών στοιχείων. Αργότερα επικρατούν οι παραδοσιακοί ιταλικοί τύποι στα έργα του, όπως στο «Αρκάδι» και στις προσωπογραφίες του.

 Στις ηθογραφίες του όμως, όπως στην «Πρωτομαγιά», τα τοπικά λαϊκότροπα στοιχεία είναι πιο έντονα. Στο «Άσυλο τέχνης» στην Αθήνα έγινε έκθεση των έργων του το 1929.

Η «Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα» αποτελεί χαρακτηριστικό έργο της Επτανησιακής Σχολής του 19ου αιώνα.  

Ο ζωγράφος απεικονίζει τα ήθη και τα έθιμα της Κέρκυρας, την εποχή μετά την ένωση (1864) της Επτανήσου πολιτείας με την Ελλάδα, με την εντυπωσιακή ζωντάνια και εύγλωττη παραστατικότητά της ελαιογραφία. 

Σε πρώτο πλάνο παρουσιάζονται δύο ομάδες ανθρώπων. Οι μουσικοί, λουσμένοι στο φως, και οι κτηνοτρόφοι, στη σκιά, μπροστά στο «Ζυθοπνευματοπωλείον» του Μαγκιόλου. 

Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα - Λεπτομέρεια

Η σκηνή διαδραματίζεται σε κεντρικό δρόμο της Κέρκυρας, όπου τα ψηλά κτίρια με τις καμάρες δημιουργούν έντονα σχεδιαστική προοπτική και βάθος στο έργο. Η ψευδαίσθηση του βάθους εντείνεται με τα αχνά χρωματισμένα τελευταία κτίρια.

Οι μουσικοί φορούν μαντίλια και ζωνάρια και ένας από αυτούς κρατά στα χέρια του ένα μικρό στολισμένο κυπαρίσσι σαν γαϊτανάκι. Οι κτηνοτρόφοι δίπλα τους φορούν κόκκινα φέσια και τσαρούχια, και ένας από αυτούς κουβαλά στον ώμο του ένα δοχείο για το γάλα, για να μη μείνει στον θεατή καμία αμφιβολία για το επάγγελμά τους.

Οι φιγούρες των παιδιών, που πλαισιώνουν τις παρέες και κοιτούν εκστατικά τους μουσικούς, είναι αινιγματικές, γιατί μοιάζουν μάλλον με νάνους. Ίσως περιγράφουν συγκεκριμένους, γνωστούς τύπους του νησιού. Ενδιαφέρον ακόμη έχει η φιγούρα στο βάθος, με το ημίψηλο καπέλο και το παρασόλι.

Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα - Λεπτομέρεια

Η τεχνική της ελαιογραφίας ,που χρησιμοποιούνταν πλέον αντί της καθιερωμένης παλαιότερα αυγοτέμπερας, δίνει ιδιαίτερες δυνατότητες λεπτότητας και ευαισθησίας. Το λαμπερό φως της άνοιξης ταιριάζει με την πανηγυρική και θεατρική ατμόσφαιρα του έργου.

Ο Παχής έχει επιμεληθεί ιδιαίτερα την πολυπρόσωπη αυτή σύνθεση, όσον αφορά τον πλούτο των λεπτομερειών, την καθαρότητα των μορφών και των χρωμάτων, την ακρίβεια του σχεδίου. Όσον αφορά τα επίπεδα των κτιρίων και τις πολυπρόσωπες ομάδες, έχουν δοθεί δεξιοτεχνικές λύσεις. 

Οι πολλές λεπτομέρειες δίνουν τη θέση τους σε μεγάλες κενές επιφάνειες, με τις οποίες ανασαίνει το έργο (πρόσοψη κτιρίων, ουρανός, επιφάνεια δρόμου). Οι πολύχρωμες κορδέλες από το γαϊτανάκι «παίζουν» με την επιγραφή του χρωματοπωλείου, ο μουσικός με το τρίγωνο συνομιλεί με το σκιασμένο πρόσωπο στο άνοιγμα της πόρτας και υπάρχουν και άλλες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες. 

Επιμέρους εικόνες και όμορφα στιγμιότυπα περιμένουν τον προσεκτικό θεατή να τα απολαύσει σε ένα τόσο πλούσιο φορητό έργο μικρών διαστάσεων. Παρά την έντονη ιταλική επίδραση, το έργο αποτυπώνει την παραδοσιακή κερκυραϊκή Πρωτομαγιά του 19ου αιώνα.

Για να αναλύσουμε την παράσταση του πίνακα προστρέξαμε στο βιβλίο «ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ» του Σπύρου Λάμπρου του 1882.

Η πρώτη ημέρα του Μάη  στην Κέρκυρα γιορτάζονταν με ένα διαφορετικό έθιμο που δεν συναντάται στις άλλες Ελληνικές πόλεις. Οι χωρικοί έφερναν στην πόλη κορμό κυπαρισσιού, το φύλλωμα  του οποίου είχαν στολισμένο με ξύλινα στεφάνια και πολύχρωμες κορδέλες. Κρεμούσαν   πασχαλινά  κόκκινα αυγά , κουκουνάρια, αγκινάρες και άλλα φρούτα επιχρυσωμένα,  περιστέρια και άλλα τέτοια. 

Το δέντρο τούτο του Μαΐου θύμιζε το Χριστουγεννιάτικο δένδρο.

Οι χωρικοί που κρατούσαν το κυπαρίσσι τραγουδούσαν έξω από τα σπίτια.

Αυθεντικά γραμμένο το πιο κάτω τραγούδι:

Και αν είνε με τον ορισμό, να  ‘πούμε και το Μάϊ.

Μπρέ ‘μπηκ’ ο Μάϊς, μπρέ ‘ μπήκε ο Μάϊς ο μήνας

Ο Μάϊς με τα τραντάφυλλα και ο Απρίλις με τα ΄ρόδα.

Απρίλι, Απρίλι αφόρετε Μάϊ μου κανακάρι,

‘π’ όλο τον κόσμο ‘γιόμησες απ’ άνθη και λουλούδια.

Λουλούδισε, λουλούδισε, λουλούδισέ μου κόρη

Να ‘πάη να δώση το φιλί πριν βρέξη, πριν χιονίση,

Πριν κατεβάση ο ουρανός και σύρουν τα ποτάμια.

Και ‘δω που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραΐση

Και αφέντη κυρ (όνομα φεουδάρχη) χρόνους πολλούς να ζήσης

Να ζήσης χρόνους εκατό και να τους απεράσης *

 

(*) Ή διαφορετικά

Και αφέντη κυρ ……’ψηλό μου κυπαρίσσι

‘που τώνομα σου ακούεται Ανατολή και Δύσι

Πολλά είπαμε ταφέντη μας, να ‘πούμε της κυράς μας

Κυρά χρυσή, κυρ’αργυρή, κυρά μαλαμματένια

Και άνοιξε τάξιο σου πουγγί το μαργαριτένιο

Και βάλε το χεράκι σου το καλομαθημένο.

Και αν έχεις γρόσια φέρε τα και αν έχης και παράδες

Και αν έχης και γλυκό κρασί, φέρε να μας κεράσης

Και ‘ς των παιδιών σου ταις χαραίς κουφέτα να μοιράσης

Όχι κουφέτα μοναχά, μον’ και πολλά καρύδια

Και πλήθειο το γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια.

Και δω που τραγουδήσαμε να ‘λθούμε και του χρόνου,

Και την ημέρα της Λαμπρής με το Χριστός Ανέστη(δις)

 

Και το μεν τραγούδι, όλο, ή μέρος του,  ή στοίχοι,  τραγουδιέται και σε άλλα μέρη της Ελλάδος, η δε περιφορά του κυπαρισσιού και τα ιδιαίτερα έθιμα που συνοδεύουν τον εορτασμό της πρωτομαγιάς ανήκουν μόνο στην Κέρκυρα. 

Οι ιδιαίτερες αυτές συνήθειες εξηγούνται από ιστορικής πλευράς, σαν απομεινάρι του τρόπου που οι Τσιγγάνοι την πρώτη του Μαΐου ερχόντουσαν από τους αγρούς στην πόλη, αποδεικνύοντας στον άρχοντά τους Βαρόνο την υποταγή τους σ’ αυτόν.

 Στην Κέρκυρα από τον 14ο αιώνα υπήρξε το «Φέουδο των Αθιγγάνων». Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι  Αθίγγανοι είναι αυτοί που πρώτοι εισήγαγαν το έθιμο αυτό για τον εορτασμό της πρωτομαγιάς, υποψιαζόμαστε όμως, ότι παραλαμβάνοντας το από τα πολύ παλιά χρόνια το διατηρήσανε και συνέτειναν στην διάδοσή του.

Για την ευρισκόμενη στην Κέρκυρα ‘Βαρονία των τσιγγάνων’, σημειώνουμε ότι υπάρχει αναφορά την περίοδο της  κυριαρχίας  του νησιού από τους Ανδηγαϋούς  (1267-1386). Στην αρχή παρουσιάστηκαν στο νησί ως περιπλανώμενοι (homines vageniti). 

Στην συνέχεια αποκαταστάθηκαν, αναγνωρίζοντας τους δεσπότες Φράγκους Βαρόνους οι οποίοι παραχώρησαν σ’ αυτούς κτήματα για καλλιέργεια. Αργότερα αποτέλεσαν ένα φέουδο αφού αναγνώρισαν σαν πρώτο τους φεουδάρχη τον Aloysius de Citro. Το φέουδο αυτό είχε μεγάλη διάρκεια αφού έφθασε να υπάρχει μέχρι τον 19ο αιώνα.

 

 

Αντλήθηκαν πληροφορίες απο: faiakonnisos | corfu-museum | infokerkyra